Konuyu geçen yıl panel konusu yapmıştık… İTÜ’den Mimar Fakültesi Restorasyon Bölüm Başkanı hocamız Prof. Zeynep Ahunbay, ilgili oturuma katılamadı ama bir metin yolladı. Bu iş nasıl olur; olmalı diye… Bu yazıyı aktarıyoruz…
Karadeniz Evleri’nin ‘UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmesi için önce TC Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından bu evlerin, ‘Dünya Mirası’ olmaya değer bulunması ve aday gösterilmesi gereklidir. Her ülkenin bir ‘Dünya Mirası’ aday listesi bulunmaktadır. Her yıl ülkeler aday göstermek istedikleri yerlerin adlarını UNESCO’ya bildirir. Tam adaylık dosyası hazırlanmadan en az bir yıl önce, aday yerin / alanın adının bildirilmesi gerekir. Bu nedenle ‘Karadeniz Evleri’nin ilk aşamada Türkiye’nin ‘Dünya Mirası’ adayları arasında olması gerekmektedir.
UNESCO’ya sunulan dosyalar oldukça kapsamlı belgeler içerir. Bu aşamada Karadeniz evleri ve çevreleri TC yasalarına göre tescil edilmiş ve korum altına alınmış olmalıdır. Türkiye aday gösterdiği anıtları, alanları kendi olanaklarıyla, tam olarak korumayı garanti ettiğini ispatlayan verileri sunmak durumundadır. UNESCO önerilen anıt ve alanlarla ilgili yönetim planı hazırlanmasını istemektedir. Bu kapsamda söz konusu kültür varlıklarını ve onların üstün evrensel değerini korumak için tanımlanan koruma politikası, alınan yasal, bilimsel, teknik, yönetimsel önlemler ve sağlanan mali olanakların açıklanması söz konusudur.
Karadeniz evlerinin hangi kapsamda, ‘Dünya Mirası’na önerilmesi gerektiği tartışılması gereken önemli bir konudur. Dünya Mirası doğal ve kültürel olarak iki temel gruba ayrılmaktadır. Kültürel grupta; anıtlar, yapı grupları, sitler bulunmaktadır
Kültürel mirasla ilgili başvurular ICOMOS tarafından incelenip değerlendirilmekdir. Doğal miras başvuraları ise, ayrı bir uzmanlık alanı olarak IUCN tarafından değerlendirilmektedir. Karmaşık sitler, kültürel peyzajlar söz konusu olduğunda başvurular çift yönlü olarak değerlendirilmektedir. Aşağıda Dünya Mirası adaylığının hangi başlıklar altında olabileceği açıklanmaktadır.
ANITLAR
Tarih, sanat ve bilim yönünden üstün evrensel değer taşıyan mimari eserler, anıtsal heykeller, arkeolojik eserler, kaya yerleşimleridir.
YAPI GRUPLARI
Tarih, sanat ve bilimsel yönden evrensel değer taşıyan yapılan veya mimarileri, komojenlikleri veya peyzajdaki konumlarıyla ilişkili yapı gruplarıdır.
SİTLER
Tarihi, estetik, etnolojik veya antropolojik bakımdan üstün evrensel değer taşıyan, insan eliyle yapılmış veya doğa ve insanın ortak eserleri, arkeolojik sitlerdir.
DOĞAL MİRAS
Estetik ve bilimsel yönden evrensel değer taşıyan oluşumlar…
Bilimsel ve koruma yönünden üstün evrensel değer taşıyan jeolojik ve fiziografik oluşumlar ve tehdit altında olan hayvan ve bitki türlerinin yaşam alanları,
Bilim, koruma veya doğal güzellik bakımından üstün evrensel değer taşıyan doğal sitler veya sınırları tanımlı doğal alanlardır.
KÜLTÜREL PEYZAJ
İnsan topluluklarının ve yerleşmelerin fiziksel koşullar ve/veya doğal çevre tarafından sunulan olanaklar çerçevesinde, birbiri ardına gelen iç ve dış sosyal ekonomik, kültürel güçlerle zaman içindeki evrim ve gelişimini yansıtırlar.
KARIŞIK SİTLER
Dünya Mirası Konvansiyonu’nun 1. ve 2. maddelerinde kültürel ve doğal miras olarak tanımlanan özelliklerden bir kısmını veya tamamına sahip alanlar karışık sit olarak değerlendirilir. ‘Göreme’ doğal ve kültürel değerleriyle bu gruba giren bir örnektir.
Karadeniz evlerinin yukarıda sıralanan anıtlar, yapı grupları, sit ve kültürel peyzaj, karışık sit gibi başlıklardan hangisi altında bu listeye aday gösterileceği üzerinde iyi düşünülmesi gereklidir. Karadeniz peyzajında dağınık olarak yer alan bu evlerin bir kültürel peyzaj tanımı içinde aday gösterilmesi düşünülebilir. Bütün Karadeniz bir karmaşık sit olarak ele alınabilir. Ancak Dünya Mirası için önerilen alan çok genişlediğinde, evlerin çevresinde geniş koruma alanları oluşturulması gerekecek, geniş alanın denetimi ve yönetilmesi karmaşıklaşacak, sorunlar artacaktır. Ayrıca dosyaya her ev ve çevresi için güncel haritalar konulması gerekecek; bu evlerin çevrelerinde oluşturulan koruma alanlarına yasal statü kazandırılması istenecektir.
Dosyanın hazırlanması sürecinde ve onu izleyerek koruma önlemlerinin alınması sırasında yerel yönetimlerin, yaşayanların, sivil tolum örgütlerinin bilgilendirilmeleri ve kararlara katılımları olumlu karşılanmaktadır. Onun için bu adaylığı destekleyenlerin bir araya gelmesi, fikir üretmesi, konuyu enine boyuna tartışması önemlidir.
‘Dünya Mirası Listesi’ne girmek, üstün evrensel değer taşımak demektir. Dünya Mirası olmak için anıt ve sitler aşağıda yazılı özelliklerden en az birine sahip olmalıdır:
i) İnsanın yaratıcı dehasının üst düzeyde bir temsilcisi olmak,
ii) Dünyanın bir kültür bölgesinde veya bir dönemde mimarlık veya teknoloji, anıtsal sanatlar, kent planlama veya peyzaj tasarımı alanlarında önemli gelişmelere, insani değer alışverişlerine tanıklık etmek,
iii) Yaşayan veya yok olan bir kültür geleneğinin veya uygarlığın ünik veya olağanüstü, ender rastlanan bir temsilcisi olmak,
iv) Bir yapı tipinin seçkin bir örneği; ya da insanlık tarihinin önemli bir aşamasını veya aşamalarını gösteren bir mimari ve teknolojik bütünün veya peyzajın örneği olmak,
v) Geri dönülmez bir değişik karşısında hassaslaşmış olan bir kültürün veya kültürlerin temsilcisi; geleneksel insan yerleşimi, arazi veya deniz kullanımının seçkin bir örneği olmak,
vi) Evrensel önem taşıyan sanatsal veya edebi eserler, fikirler, inançlar, yaşayan gelenekler veya olaylarla doğrudan veya dolaylı olarak ilgili olmak (Dünya Mirası Komitesi bu ölçütün tercihan diğerleriyle birlikte kullanılmasını öngörmektedir),
vii) Olağanüstü doğal olaylar içermek veya ender bulunan doğal güzelliklere ve estetik öneme sahip olmak,
viii) Yaşam izlerine ait veriler, arazi biçimlerinin oluşmasına ilişkin, devam eden jeolojik süreçleri veya önemli jeomorfik veya fiziografik özellikleri yansıtan, dünya tarihinin başlıca aşamalarını açıklayan bir örnek olmak;
ix) Yersel, suyla ilgili, kıyısal ve deniz ekosistemleri ile bitki ve hayvan gruplarının evrimi ve gelişmesiyle ilgili devam eden önemli ekolojik ve biyolojik süreçlerin temsilcisi, seçkin birörnek olmak,
x) Bilimsel açıdan veya koruma yönünden üstün evrensel değer taşıyan, tehlikede olan türler dahil olmak üzere, biyolojik çeşitliliğin yerinde korunmasına ilişkin en önemli ve anlamlı doğal habitatlara sahip olmak…
Dünya Mirası Komitesi her değerli anıtı ve alanı Dünya Mirası Listesi’ne almamaktadır. Hedef uluslar arası yönden seçkin bir liste oluşturmaktır. “Üstün evrensel değer” kavramı ulusal sınırları aşan, bir statüdür. Bu sıfatı alan anıt, sit veya bölgenin, günümüz ve gelecek kuşaklar için korunması, hem öneriyi yapan ülke, hem de uluslar arası topluluk için bir ortak sorumluluk olmaktadır. Evrensel değer taşıyan doğal ve kültürel mirasın korunma durumu, uluslar arası topluluk tarafından izlenir ve bozulup yitirilmemesi için önlemler alınır.
BAŞVURUSU DOSYASI İÇİN:
Öncelikle korunacak yapılar ve çevreleri güncel haritalarda (1/10 bin, 1/5 bin, 1/1000 ölçekli olmaları) belirtilmeli.
Kapsama alınacak evler veçevreler için güncel fotograflar çekilmeli…
Yasal koruma belgeleri; Kurul kararları toplanmalı…
Tarihçeleri yazılmalı, tanımlamaları yapılmalı…
Kaynakça listesi, yayınlar liste halinde derlenmeli, basılı örnekleri başvuruya eklenmeli…
Dünya Mirası olmak için evlerin ve çevrelerinin ne gibi üstün değerler barındırdıkları açıklanmalı…
Dünya Mirası için önemli iki öçlük olan, ‘Bütünlük ve Özgünlük’ ölçütlerinin nasıl karşılandığı belirtilmeli…
13.4.2008
Onca horon/yürüyüş sonrası bir hatıra fotografı gerekiyordu :-)
